3.Bölüm

e - Radyasyon ve Canlı

Buraya kadar radyasyon türlerinin atomlarla etkileşimlerini inceledik. Şimdi de radyasyonun canlılar üzerine nasıl bir etkisi olduğunu kısaca inceleyelim:

Herhangi bir radyasyon türünün canlı üzerinde gözlemlenebilen ilk etkisi, hücrelerinde olmaktadır. Hücreler de tüm varlıkta olduğu gibi atomlardan meydana gelmiştir. Bir hücrede milyonlarca molekül bulunmaktadır.

Radyasyon enerjisine maruz kalan bir hücrenin atomlarında daha önce bahsettiğimiz çeşitli etkilerin meydana gelmesi mümkündür. Özellikle iyonlaşma şeklinde ortaya çıkan etkileşimler hücrede tahribata neden olabilmektedir. Kimyasal olaylar, atomun elektronlarıyla yakından ilgilidir. Örneğin; her hücre içinde bulunan su molekkülleri, bir oksijen ve iki hidrojenden meydana gelir. Bu üç atom elektronlarını ortaklaşa kullanmak yoluyla bir bağ kurmuşlardır. Bu bağların radyasyona maruz kalması halinde kırılması, hücre için tehlikeli olan O^-2 ve OH^-1 radikallerini meydana getirir. Bu radikaller kimyasal olarak aktif olduklarından hücre içinde bulunan diğer molekül ya da atomlarla birleşme yoluyla daha başka ürünlerin oluşmasına yol açarak hücrenin ölümüne neden olabilecek bir reaksiyon zinciri başlatabilirler.

Genel olarak, hücre içindeki molekül bağlarında kopmalar meydana getiren, atomlardan elektron kopararak kimyasal özelliklerinde değişikliğe yol açan, böylelikle hücrelerin ölümüne neden olabilen radyasyonun canlı organizmalar üzerinde gözlemlenen etkileri iki başlık altında toplanabilir:

1-Somatik Etkiler:

Radyasyon sonucu organizmada meydana gelen etkilerin o canlının yaşam süreci içerisinde açığa çıkmasıdır. Maruz kalınan radyasyon miktarına ve radyasyona maruz kalan bölgeye göre farklı sonuçlar gözlemlenmektedir. Bütün vücudun kısa bir sürede yüksek dozda radyasyona maruz kalmasına “akut radyasyon” denmektedir. Rem olarak birimlendirilen çeşitli dozlarda, akut radyasyona maruz kalanlar üzerinde doz artışına bağlı olarak etkiler de artmakta ve ölüme kadar gidilmektedir.

Akut olmayan doz alımlarında, yani tüm vücut yerine vücudun belirli bölgelerinin radyasyona maruz kalması sonucu gözlemlenen etkiler daha azdır. Bu tarz radyasyona maruz kalma durumlarında orta şiddette alınan dozlarda sadece kızarıklık meydana gelmekte iken daha yüksek dozlarda cilt soyulması ve iltihaplanma meydana gelir.

2- Genetik Etkiler:

Radyasyona maruz kalan bir hücrede herhangi bir genin moleküler yapısında değişiklik meydana gelebilir buna gen mutasyonu adı verilir.
Aynı zamanda hücre içindeki bir kromozom ipliğinde de kırılma oluşabilir. Bunun üç şekilde sonuçlanması mümkündür:
Kırılan kromozom tekrar aynı şekilde birleşir. Böylece hiçbir değişiklik gözlenmez.
Kırılan parçalar birleşemez, sonuçta hücre ölür.
Kırılan kromozom parçaları öncekinden daha farklı bir şekilde birleşerek yeni bir dizilim meydana getirir. Değişime uğrayan bu hücrede meydana gelecek bir bölünme, yavru hücrelere de geçer ve bundan sonraki bütün nesillere aynı değişiklik kopyalanır.

Cep Telefonu Radyasyonu

Bu konuda çeşitli ülkelerde insanlar ve hayvanlar üzerine yapılan birçok araştırma söz konusudur. Bu araştırmalarda bazı şüphe uyandıran sonuçlar elde edilmiştir.
İsveç’ten, Dr. Kjell Hansson Mild, elektromagnetik radyasyonun insan üzerindeki etkileri ile ilgili, 11.000 cep telefonu kullanıcısı üzerinde yaptığı araştırmada yorgunluk, baş ağrısı, deride yanma hissi gibi şikâyetlerin çokluğuna dikkât çekmiştir.
Almanya`dan Dr. Braune ve meslektaşları on adet gönüllünün başlarının sağ tarafına cep telefonu yerleştirmişler ve telefonları onların haberi olmaksızın uzaktan kumanda ile açıp kapatmışlardır. Gönüllülerin durumdan haberinin olmamasının amacı; bu işlemden psikolojik olarak etkilenmelerini önlemek böylece elektromagnetik radyasyonun etkisini tam olarak tesbit edebilmektir. Yapılan denemeler sonucunda, deneklerin kan basıncının her seferinde 5 mm ile 10 mm civa arasına yükseldiği gözlemlenmiştir. Ulaşılan bu seviyeler kalp krizi riski olan insanlar için tehlikeli olan seviyenin de üstündedir.
Hayvanlar üzerinde yapılan çalışmalarda ise, cep telefonu radyasyonunun beyin tümörüne, kansere, hafıza kaybına ve ciddi doğum kusurlarına neden olduğu gözlenmiştir. Avustralya’da fareler üzerine yapılan araştırmada, 18 ay boyunca cep telefonu radyasyonuna maruz kalan farelerin kanser riskinin iki kat arttığı gözlenmiştir. Yine fareler üzerinde Amerika`da yapılan çalışmalarda kırk beş dakika boyunca cep telefonu radyasyonuna maruz kalan farelerde kısa süreli hafızanın zarar gördüğü gözlemlenmiştir.
Gerçekte, her gün iç içe olduğumuz pek çok elektrikli alet, radyasyon yaymaktadır. Televizyonlar, bilgisayarlar, ….vs.
Fakat hiçbiri cep telefonları kadar güçlü radyasyona sahip değildir. Bunun en basit ispatı uçaklarda ve bazı otobüs ve araçlarda cep telefonunun kullanılamamasıdır. Ayrıca cep telefonlarının yakınında bulunan elektrikli aletlerin çoğunda meydana gelen etkiler de bu güçlü radyasyonun bir başka kanıtıdır.
Buna rağmen, cep telefonlarının insan sağlığı için zararlı olup olmadığı, üzerinde tam bir anlaşmaya ulaşılamıyan bir konudur.
Aşağıdaki tabloda bazı cep telefonlarının SAR değerleri verilmektedir. SAR beynin kilogram ağırlığı başına cep telefonu radyasyonundan aldığı toplam enerjinin watt olarak karşılığıdır.Güvenli olan değer 10 watts/kg `dır.

 (Kaynak: National Physical Laboratory UK.)

Fiz. Müh. Serter Saltık
http://afyuksel.com
18.01.2001

Kaynaklar:
Sağlık Fiziği – İ.T.Ü. Fen Edebiyat Fakültesi Yayınları ;  Doc.Dr. Nurfer Güngör
http://www.nuke.hun.edu.tr/turk/Nükleer Enerji ile Elektrik Üretimi.htm
http://www.globalchange.com/Mobile phone radiation ; brain cancer 2_5 times health risk in humans.htm
http://www.inetarena.com/~pdx4d/snelson/Portrait.html
http://www.scri.fsu.edu/~jac/Nuclear/index.html